Vajinismus psikolojik kökenli bir cinsel işlev bozukluğudur.

Kız çocuklarına yetişme çağında öğretilen olumsuz cinsellik algısı, kızlık zarını koruma, edepli ve ahlâklı olma baskısı, bilinçaltına “Cinsellik kötüdür”, “Kızlık zarı çok değerli ve korunması gereken bir şeydir” şeklinde kodlanır. Bu kodlama vajinismusun ortaya çıkmasında en önemli etkendir. Cinsel bilgi eksikliği, cinsel duygulardaki baskılamalar, çocukluk döneminde yaşanan travmatik bir durum veya utanma duygusu da vajinismusa neden olabilir. 

Ayrıca geçmişte yaşanan taciz gibi travmatik olayların bilinçaltına itilmesi ve izdüşümlerinin bugün ortaya çıkmasıyla birlikte, karmaşık içsel çatışmalar, yanlış kalıplar ya da zorlanmalar da beden-zihin bütünlüğünü bozarak vajinismusa neden olabilir. M. Erikson bunu “defolu bir öğrenme ve kabullenme” olarak tanımlar.

Vajinismusun nedenlerini davranışsal, bilişsel, dinamik ve varoluşsal modeller olarak sınıflandırabiliriz:

Davranışsal Model

Geçmişte yaşanmış bir taciz, ensest ya da kötü bir cinsel deneyim, kötü ve acı verici olarak değerlendirilir.

Bilişsel Model

Geçmişte maruz kalınmış cinsel yasaklar ve abartılı ilk gece hikâyelerinin bilinçaltında oluşturduğu cinsellikle ilgili negatif şemaları içerir.

Dinamik Model

Daha çok Freud’un ruhsal gelişim evrelerinden cinsel kimlik gelişiminin ilk basamağı olan fallik dönem sorunlarından kaynaklanır.

Varoluşsal Model

Kadının kendini eşine ifade etmesi, farkında olmadan kendi varlığını eşine hissettirmesi ve istediği ilgiyi görmesi için başlattığı bilinçaltı otomatik hareketleri içerir.

Yapılan ön görüşmelerde model veya modellerin hızla belirlenmesi vajinismus tedavisine yön verir. Örneğin, davranışçı ve bilişsel yöntemle başarıya ulaşan bir tedavi sonunda cinsel ilişki yaşanır ve sorun çözülür. Fakat vajinismusun ortaya çıkma  nedeni eşe ve yaşama karşı kendini varetme çabası gibi varoluşsal bir yapıdan kaynaklı ise zamanla yaşanılan cinsel ilişkiden sıkılma, kaygı duyma başlar. Ya da yaşanılan cinsel ilişkiden yeteri kadar haz alınamaz duruma gelinir ve bunun nedeni anlaşılamaz. Aslında her şey yolundadır, yıllardır çekilen sıkıntı çözülmüştür ama bir anda boşluğa düşülür. İşte varoluşsal model bu sorunun çözümüne ışık tutabilir.

Her vakaya davranışsal, bilişsel, dinamik ve varoluşcu yaklaşımları içeren “bütüncül psikoterapi” çerçevesinden bakmak doğru bir yaklaşım olacaktır.

Dinamik modele göre vajinismus, cinselliğin kirli ve kötü bir şey olarak görüldüğü bir savunma tepkisidir. Yani kadın bilinçaltında, saldırgan, tehditkâr olarak algıladığı erkekle birleşmeyi reddeder. Vajinismuslu kadınlar annelerinin, kendisini ve çocuklarını korumaktan aciz, çaresiz ve bağımlı olduğunu düşünürler. Cinsel ilişki annenin bu zavallı durumu ile özdeşleşme çağrışımı yaptığı için, ilişkiye girmemeyi en iyi savunma biçimi olarak algılarlar. Sonuçta vajina istem dışı kasılır ve cinsel birleşme olanaksız hâle gelir.

Örnekleri çoğaltmak mümkündür. “Hastalık yoktur, hasta vardır” deyimini anımsatarak şimdiye kadar rastladığım en sık vajinismus nedenlerini genel olarak sıralayalım:

Kızlık Zarı

• Kızlık zarının çok değerli ve korunması gereken bir şey olduğu düşüncesi
• Kızlık zarının yırtılması sırasında korkunç bir acı duyulacağı fikri
• Kızlık zarının korunması fikrinin yaşattığı ve şartlandırdığı gerginlik

Korku ve Baskı

• Çocukluktan kalma korkular
• Bilinçaltında yaşanan suçluluk duygusu ve ayıp, günah gibi fiziksel,kültürel, dinsel ve ahlakî korkular
• Bilinçaltına itilmiş bilinmeyen bir düşünce ya da davranışın psikosomatik etkisi
• Simgesel olarak zihinde aşırı büyütülen penis yüzünden çok acı çekme veya parçalanma korkuları
• Gebe kalma korkusu
• İlk gece korkusu
• Ağrı ve acı duyulacağına dair korku ve inanışlar
• Baskıcı, otoriter bir baba
• Zayıf, güçsüz ya da baskın bir anne
• Pasif, bağımlı ya da aşırı anlayışlı koca
• Genç kızlık döneminde seksin pis ve kötü olduğunu öğreten yanlış ve katı eğitim tarzı
• Katı ahlâk kuralları ve tabular
• Çocuklukta veya ergenlikte “Bacaklarını kapa”, “Eteğini ört” gibi uyarılar
• Aşırı katı bir toplum düzeni içinde yaşama
• Görücü yolu ile evlenmeler
• Uygun olmayan veya istenmeyen bir beraberlikte eşten sakınma

Cinselliğe Bağlı Nedenler

• Cinsel kimlik bozukluğu yani eşcinsel özdeşleşme
• Cinsel bilgi eksiklikleri
• Utanma ve cinsel duygulardaki baskılama
• Cinsel uyarılmada problemler
• Vajinal kayganlıkla ilgili problemler
• Cinsel isteksizlik
• Kadının cinsel bir meta ve cinsel bir obje olarak algılanması
• Cinsel organın giriş yerinin bilinmemesi
• Cinsel mitler
• İlk cinsel ilişki sırasında kadının canının fazla yanması

Yanlış İnanışlar

• Cinsellik konusunda yerleşmiş yanlış önyargılar
• Vajinanın içine herhangi bir şey giremeyecek kadar ufak olduğuna dair yanlış inanışlar
• Cinsel ilişkinin çok ağrılı olacağı yanlış bilgisi

Travmaya Bağlı Nedenler

• Geçmişte taciz veya tecavüze uğrama
• Geçmişte genital bölgeye gelen bir darbe ya da travma

Diğer Nedenler

• Ağrı eşiğinin düşük olması
• Daha önceden yaşanmış ağrılı bir jinekolojik muayene deneyimi
• Çocuklukta makattan fitil uygulaması
• Endometriozis, kronik enfeksiyonlar, kızlık zarının gergin olması gibi bazı enfeksiyon ve anormallikler